ΕΚΣΤΑΣΙΣ
Η έκσταση, είναι μια εναλλακτική κατάσταση της συνείδησης που συναρπάζει τους ανθρώπους από την αρχή της ιστορίας τους. Όπως το ορίζει και η ετυμολογία της λέξης (εκ + ίστημι), «έκσταση» σημαίνει «βρίσκομαι εκτός». Στην έκσταση το άτομο αποκόπτεται από το κόσμο και έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του, σε επίπεδο τόσο βαθύ, που όσο αναπτυγμένη και αν έχει την αυτογνωσία του δε μπορεί να την αντιληφθεί. Όσο βρίσκεται σε έκσταση δεν βιώνει το πόνο η τα εξωτερικά ερεθίσματα και είναι φαινομενικά απαθής. Το εγώ του σκορπίζεται σε ένα συναίσθημα ολότητας.
Οι αρχαίοι Έλληνες την αποκαλούσαν θεϊκή μανία καθώς, διέκριναν μέσα σ’ αυτήν το στοιχείο του θεού Διονύσου. Η αλήθεια είναι ότι η έκσταση συνδέθηκε με τη θρησκεία καθώς μέσω αυτής οι άνθρωποι βίωναν εμπειρίες επαφής με το θεϊκό στοιχείο. Φυσικά αυτή η επαφή ερμηνευόταν από τους παρατηρητές του φαινομένου ως προσωρινή κατάληψη του σώματος του εκστασιαζόμενου από κάποιο θεό. Με το πέρασμα των αιώνων η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, ερμήνευσε την έκσταση ως την κατάσταση που προέρχεται από την παράδοση στην σαρωτική δύναμη της εσώτερης γνώσης της ψυχής. Κάτι που μπορεί να ενεργοποιηθεί, όταν το άτομο αφεθεί να βιώσει στο μέγιστο τα δυνατότερα των συναισθημάτων, όπως ο έρωτας και ο πόνος.
Φαινόμενα έκστασης συναντάμε και στη θρησκεία Βουντού. Στα μυστήρια της θρησκείας αυτής ο ιερέας αφού πέσει σε κατάσταση έκστασης «καταλαμβάνεται» από το πνεύμα κάποιου θεού και αρχίζει να συμπεριφέρεται μέχρι το τέλος της τελετής σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του θεού που τον έχει καταλάβει. Αυτό μας θυμίζει και τη θεοληψία της «δικιάς μας», της Πυθίας που πριν δώσει τους περίφημους χρησμούς της καταλαμβανόταν από το πνεύμα του Απόλλωνα. Σήμερα εικάζουμε ότι η έκστασή της οφείλονταν στα δηλητηριώδη αέρια που έβγαιναν από τα έγκατα του βράχου πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος και ο μεγάλος ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς.
Αναφέροντας τις δύο αυτές χαρακτηριστικές περιπτώσεις ιερής έκστασης είναι προφανές ότι ο τρόπος για την επίτευξη της έκστασης δεν είναι ίδιος. Οι τρόποι για να «πέσει» ένας άνθρωπος σε έκσταση είναι πολλοί. Καταρχάς, οι εξωγενείς παράγοντες. Στη περίπτωση της Πυθίας το ρόλο αυτό τον έπαιζαν τα αέρια αλλά αυτό ήταν κάτι που μάλλον κρίνεται ως δύσχρηστη μέθοδος. Οι Σαμάνοι της Βόρειας Αμερικής και οι Γυναίκες Σαμάνοι των περιοχών της κεντρικής Ασίας ξέρουμε ότι για να πετύχουν την έκσταση χρησιμοποιούσαν κάποιες φυτικές ουσίες, κυρίως μανιτάρια και κάκτους που είχαν ψυχότροπες ιδιότητες που πιστεύονταν ότι εξύψωναν τον Σαμάνο σε ανώτερα πνευματικά επίπεδα. Αυτοί οι σαμάνοι κατά τη διάρκεια της μύησης τους λάμβαναν μεγάλες ποσότητες αυτών των ουσιών και έτσι έμεναν για πολλές μέρες σε κατάσταση έκστασης κάνοντας πνευματικά ταξίδια στα έγκατα της γης όπου κατοικούσαν τα δαιμόνια η ψηλά στους ουρανούς όπου βρίσκονταν τα καλά πνεύματα και εκεί μάθαιναν όσα θα έπρεπε να ξέρει ένας σαμάνος. Αργότερα, όταν έπρεπε να θεραπεύσουν κάποιον ξαναχρησιμοποιούσαν την έκσταση για να βρούνε στον κόσμο τον πνευμάτων την αρρώστια που πίστευαν ότι κρατούσε όμηρο τη ψυχή του ασθενή και να τη πολεμήσουν. Όμως δε χρησιμοποιούσαν όλοι οι σαμάνοι τέτοια «βοηθήματα». Υπάρχουν κι αυτοί που χρησιμοποιούσαν τους «φυσικούς» (χωρίς τη χρήση ψυχότροπων) δρόμους για να φτάσουν στην έκσταση. Άλλωστε το εύρος τον τεχνικών για την επίτευξη της εκστατικής κατάστασης είναι τεράστιο, ξεκινώντας από μεθόδους αυτοσυγκέντρωσης, νηστείας, σωματικού πόνου, προσευχής και διαλογισμού και φτάνοντας μέχρι το δυνατό ρυθμό, τον έντονο χορό, ακόμα και τον συνουσιασμό. Ο σωματικός πόνος υπήρξε -και υπάρχει ακόμα- ως μέσω επίτευξης της έκστασης. Οι Ινδουιστές φακίρηδες είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα αυτής της μεθόδου, που φτάνουν στην έκσταση προκαλώντας τον σωματικό πόνο, συνήθως με καρφιά ή καρφίτσες ή άλλα μικρά αιχμηρά αντικείμενα. Μια ιδιαίτερη αναφορά εδώ θα πρέπει να γίνει και στους Αναστενάρηδες. Εκτελούν ακόμα και σήμερα πυροβασία παραμονή της γιορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Πριν περάσουν πάνω από τα κάρβουνα προσεύχονται και χορεύουν μπαίνοντας σε μια εκστατική κατάσταση. Ενώ περνούν πάνω από τα κάρβουνα, όχι απλά δε πονάνε αλλά επιπρόσθετα δε καίγονται (!). Η πυροβασία δεν είναι φυσικά αποκλειστικά Ελληνικό φαινόμενο και είναι γνωστό ότι ινδουιστές ασκητές ενώ βρίσκονται σε έκσταση βάζουν αναμμένα κάρβουνα ακόμα και στο στόμα τους (!!).Όσο για το ρυθμό και το χορό ως μέσα επίτευξης εκστατικής εμπειρίας τα παραδείγματα αφθονούν. Δεν είναι τυχαίο ότι το τύμπανο θεωρείται ιερό όργανο του ιερέα σε πάρα πολλές φυλές της Αφρικής. Φυσικά μιλώντας για έκσταση και για ρυθμό στο μυαλό μας έρχεται αμέσως η λατρεία του Διονύσου. Όσοι έχουν δει μια παράσταση του αρχαίου έργου Βάκχες έχουν μία ιδέα για τη Διονυσιακή έκσταση. Μαινόμενοι πιστοί χορεύουν αλλόφρονες αλειμμένοι με το κατακάθι του κρασιού και ζωσμένοι με κλαδιά κισσού. Σ’ αυτή τη κατάσταση ο άνθρωπος «ξεγυμνώνεται» από κάθε σύμβαση και απελευθερώνει τα αρχέγονα ένστικτά του αφήνοντας τον εαυτό του να κατακλυστεί από τις ζωώδεις ορμές του. Σε παρόμοια κατάσταση και οι Δερβίσιδες που επιτυγχάνουν την έκσταση μέσα από τη δυνατή μουσική και τη συνεχή περιστροφή γύρω από τον εαυτό τους. Τις πλέον όμως περίτεχνες και εντυπωσιακές μορφές πρόκλησης της έκστασης, τις συναντάμε στον Βουδισμό και τον Ταοϊσμό. Πρόκειται για την παράδοση του Τάντρα, το «αδελφάκι» του Ινδουιστικού Κάμα Σούτρα. Δύο συστήματα που διδάσκοντας πρακτικές που συνδυάζουν την ερωτική πράξη με την Γιόγκα και τον διαλογισμό, κατευθύνουν στην έκσταση μέσα από την συνουσία.
Κλείνοντας, θα έπρεπε να γίνει μια ξεχωριστή αναφορά στη σχετικά καινούργια και εντυπωσιακά ανερχόμενη υποκουλτούρα που έχει άμεση σχέση με την έκσταση. Μιλάω φυσικά για την ηλεκτρονική μουσική Trance(=Μετάβαση). Είναι ένα μουσικό ρεύμα με φανατικούς οπαδούς που αυξάνονται συνεχώς και που στηρίζεται σε δυνατούς ηλεκτρονικούς επαναλαμβανόμενους ήχους. Το όνομα της δεν είναι τυχαίο καθώς κάτω από τα δυνατά beat(=χτύπους) αυτής της μουσικής και με τον έντονο χορό τα άτομα μπαίνουν σε μία κατάσταση που θυμίζει αρκετά την έκσταση.Βέβαια, δεν είναι μόνο η trance που μπορεί να παρασύρει σε έκσταση. Απλά το όνομά της παραπέμπει εκεί. Η rock μουσική έχει αποδείξει χρόνια τώρα ότι μπορεί να προκαλέσει έκσταση, καθώς επίσης και η ρέγκε, και οι παραδοσιακές μουσικές κατά περιοχή και πολιτισμό, ακόμα και η εκκλησιαστική μουσική. Γενικά η μουσική βοηθάει πολύ στο να προκληθούν δυνατά συναισθήματα, που θα οδηγήσουν στην έκσταση.
Ολόκληρο το κείμενο καθώς και η Εκστατική Μυστηριακή Κατάσταση που αφορά στα Διονυσιακά Δρώμενα, έχει αναλυθεί στο σεμινάριο των Αρχετύπων στο συγκεκριμένο μάθημα.
(Ο Πίνακας είναι της ζωγράφου Μάρως Κυριάκη.)
