ΑΠΟΛΛΩΝ – Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΠΑΙΑΩΝ & Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΕΙΟΥ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ
ΑΔΡΙΑΝΟΣ ΜΠΕΖΟΥΓΛΩΦ
Η φωτεινή μορφή του Απόλλωνα φαίνεται να προβάλει απ’τα βάθη του χρόνου ως Θεού που υποκατέστησε πλήθος τοπικών θεοτήτων, ταυτίστηκε μ’ αυτές και κατέκτησε πολλές σπουδαίες ιδιότητες που τον κατέστησαν για χιλιάδες χρόνια έναν από τους αγαπημένους θεούς των Ελλήνων. Θεός της μουσικής, της αρμονίας, του φωτός, θεός που παίρνει τον γνωστό βλαστικό χαρακτήρα της μινωικής Κρήτης σε αντιδιαστολή με τον Υάκινθο που φαίνεται να ήταν θεός των Μινυών. Στην Κρήτη ο Απόλλων φαίνεται να ήταν κυρίως θεός θεραπευτής.
Η αποκρυπτογράφηση των πινακίδων της Γραμμικής Β΄ μας οδηγεί στην ταύτιση με την ονομασία Παιάων ή Παιήων που αργότερα εμφανίζεται ως επίθετο του Απόλλωνος.
(Πινακίδες KN V 52, KN C 394.3, KN Fp 354 ως ????, pa-ja-wo-ne).
Πέρα απ’ τις πινακίδες της Κνωσσού ο Παιάων ή Παιήων εμφανίζεται αργότερα και στα έπη του Ομήρου.
“…. Είπεν αυτά΄ κάνει μετά να πέψει, κι ορίζει τον Παιήονα για να τόνε γιατρέψει, που στην πληγή παυσίπονα βοτάνια αναμοχλεύει΄ μαθός δεν ήτανε θνητός, μεμιάς και τον γιατρεύει …”
(Ομήρου Ιλιάδα Ε 898-901 απόδοση Γ. ΨΥΧΟΥΝΤΑΚΗ)
Στην Κρήτη ο Απόλλων διατηρεί την ιδιότητα του θεού ιατρού και διδάσκει την ιατρική επιστήμη στον γιό του Ασκληπιό.
“Τον Απόλλωνα αναγορεύουν εφευρέτη της λύρας και της μουσικής της· εισήγαγε επίσης τη γνώση της ιατρικής που γίνεται μέσω της μαντικής τέχνης, που παλιά μ’ αυτή θεραπεύονταν όσοι αρρώσταιναν – καθώς βρήκε και το τόξο, δίδαξε στους ντόπιους τα περί την τοξοβολία, αιτία για την οποία οι Κρήτες επιδόθηκαν με ζέση στην τοξοβολία και το τόξο ονομάστηκε Κρητικό. Από τον Απόλλωνα και την Κορωνίδα γεννήθηκε ο Ασκληπιός, που αφού έμαθε πολλά χρήσιμα για την ιατρική από τον πατέρα του, ο ίδιος στη συνέχεια ανακάλυψε τη χειρουργική και την παρασκευή των φαρμάκων καθώς και τις δυνατότητες των ριζών, και γενικά προήγαγε σε τέτοιο βαθμό την ιατρική τέχνη ώστε τιμάται ως γενάρχης και ιδρυτής της.”
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ 5, 74, 5-6
Ἀπόλλωνα δὲ τῆς κιθάρας εὑρετὴν ἀναγορεύουσι καὶ τῆς κατ´ αὐτὴν
μουσικῆς· ἔτι δὲ τὴν ἰατρικὴν ἐπιστήμην ἐξενεγκεῖν διὰ τῆς μαντικῆς
τέχνης γινομένην, δι´ ἧς τὸ παλαιὸν συνέβαινε θεραπείας τυγχάνειν τοὺς
ἀῤῥωστοῦντας· εὑρετὴν δὲ καὶ τοῦ τόξου γενόμενον διδάξαι τοὺς ἐγχωρίους
τὰ περὶ τὴν τοξείαν, ἀφ´ ἧς αἰτίας μάλιστα παρὰ τοῖς Κρησὶν ἐζηλῶσθαι
τὴν τοξικὴν καὶ τὸ τόξον Κρητικὸν ὀνομασθῆναι.
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ 5, 74, 5
Ἀπόλλωνος δὲ καὶ Κορωνίδος Ἀσκληπιὸν γενηθέντα, καὶ πολλὰ παρὰ τοῦ πατρὸς τῶν εἰς ἰατρικὴν μαθόντα, προσεξευρεῖν τήν τε χειρουργίαν καὶ τὰς τῶν φαρμάκων σκευασίας καὶ ῥιζῶν δυνάμεις, καὶ καθόλου προβιβάσαι τὴν τέχνην ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε ὡς ἀρχηγὸν αὐτῆς καὶ κτίστην τιμᾶσθαι.
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ 5, 74, 6
Σήμερα είναι βέβαιο ότι η μορφή του Απόλλωνα ως θεού θεραπευτή κατάγεται από την Κρήτη.
Ο Ομηρικός ύμνος του Απόλλωνα καταγράφει μιά πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική αναφορά για την ίδρυση του Μαντείου των Δελφών.
Ο Φοίβος Απόλλων είχε σκοτώσει τον Πύθωνα και ανακοινώνει στην Τελφούσα τα εξής:
῾῾Τελφοῦσα, σ᾿ αὐτόν τόν τόπο λέω ἐγώ λαμπρό ναό νά φτιάξω χρηστήριο ἀνθρώπων νά γενῆ, γιά χάρη μου παντοτεινά χρησμό ζητῶντας τελεσφόρες νά προσφέρουν ἑκατόμβες ὅσοι τήν πλούσια Πελλοπόνησο οἰκοῦν καί ὅσοι τήν Εὐρώπη ἤ τά περίβρεχτα νησιά. Κι ἐγώ τήν ἀλάνθαστη βουλή σ᾿ ὅλους θά μαρτυρῶ χρησμοδοτῶντας μέσ’ στόν πλούσιο ναό᾿᾿. ῎Ετσι εἶπε καί θεμέλια ἔβαλε ὁ Φοῖβος ὁ ᾿Απόλλων φαρδειά, μακρά κι ἀτέλειωτα.”
“῎Ετσι ὁ Φοῖβος εἶπε ὁ ᾿Απόλλων καί τά θεμέλια βάζει πλατειά, μακρά κι ἀτέλειωτα. Κατώφλι πάνω πέτρινο ὁ Τροφώνιος κι ὁ ᾿Αγαμήδης στήνει, τοῦ ᾿Εργίνου οἱ γυιοί, τῶν ἀθάνατων θεῶν ἀγαπημένοι. Ναό γύρω χτίσαν λαξευτό ἄπειρα ἀνθρώπων γένη εἰς τόν αἰῶνα ἀοίδιμος πάντα νά παραμένει. Κι ἢτανε μιά καλλίρροη κρήνη ἐκεῖ κοντά ὅπου ὁ ἇναξ, τοῦ Δία ὁ γυιός τή Δράκαινα ἐσκότωσε μέ τόξο κρατερό τέρας μεγάλο κι ἄγριο, χοντρό καλοθρεμμένο.”
“Τελφοῦσα, δέν ἔμελλες ἐσύ τό νοῦ μου ἐξαπατῶντας νά ἔχεις χῶρο ζηλευτό, καλό νερό νά χύνεις. Δική μου ἡ δόξα θά ᾿ναι καί δῶ, κι ὄχι μόνο δική σου᾿᾿. Εἶπε, τό ψήλωμα ἔσπρωξε κι ἔκρυψε τά ρυάκια μέ πέτρες κι ἀναχώματα ὁ ἑκάεργος ἄναξ ᾿Απόλλων κι ἕνα βωμό ἔφτιαξε κεῖ στά δασωμένα ἄλση κοντά σ᾿ αὐτή τήν καλλίρροη, πολύ σιμά τήν κρήνη. Στόν τόπο αὐτό τόν ἄνακτα, Τελφούσιο ἐπικαλοῦνται γιατί τά ρεῖθρα τῆς ἱερῆς ταπείνωσε Τελφούσας.Καί μέσα του σκεφτότανε ὁ Φοῖβος ὁ ᾿Απόλλων σάν ποιούς ἀνθρώπους ἱερεῖς στή λατρεία να προσλάβει πού στήν πετρόσπαρτη Πυθώ μέλλουν νά διακονεύσουν.”
Καθώς κοίταγε προς τον Νότο βλέπει ένα πλοίο που είχε κινήσει απ’ την Κνωσσό. Οι επιβάτες του ήταν έμποροι που πήγαιναν στην Πύλο να πουλήσουν την πραμάτεια τους και να αγοράσουν άλλη για να μεταπουλήσουν στην Κρήτη. Κατέβηκε γρήγορα στο πέλαγος, μεταμορφώνεται σε δελφίνι και πηδάει πάνω στο κατάστρωμα του πλοίου. Τέτοιο ωραίο δελφίνι όμως οι Κρήτες δεν είχαν ξαναδεί. Μόλις το κοίταζαν, όμως, το πλοίο τρανταζόταν και κινδύνευε να βουλιάξει. Ανήμποροι άφησαν το πλοίο ακυβέρνητο. Καθώς πλησίαζαν στις ακτές τις Πελοποννήσου αποφάσισαν να ρίξουν άγκυρα και να βγούν στην στεριά. Του κάκου, ήταν αδύνατο, ότι και να προσπάθησαν το πλοίο αλλού έστριβε και αλλού πήγαινε. Έτσι το αφήνουν στην βουλή των ανέμων … Πέρασε το Ταίναρο και την Πύλο και κατευθύνεται Βόρεια. Στον Κορινθιακό κόλπο αλλάζει η φορά του ανέμου, φυσά Δυτικός και σπρώχνει το πλοίο ανατολικά. Σαν φτάνουν στον μικρό κόλπο της Κρίσσας, το δελφίνι πηδά πάνω στο πλοίο. Δεν είναι πιά δελφίνι. Είναι ένα άστρο λαμπερό, που φεγγοβολά ακόμα και με το φως της ημέρας, ένα άστρο που φωτίζει την Κρίσσα και τον Παρνασσό. Σε λίγο το άστρο κατεβαίνει στους Δελφούς. Η λάμψη μεγαλώνει …
Από την Κρίσσα φαίνεται ένα παλληκάρι να κατηφορίζει προς την θάλασσα.
“Σάν ἄστρο φεγγοβόλαγε μέσα στό μεσημέρι ἄπειρες πέταγε σπίθες κι ὅλο ἐτοῦτο δά τό φῶς ἀνέβαινε στά οὐράνια.”
Ήταν το αστέρι, το φως που έφεγγε στο καταμεσήμερο και που είχε μεταμορφωθεί σε παλληκάρι.
Οι Κρητικοί κοίταξαν παράξενα τον ξένο.
Καί τότε ἀποκρινόμενος ὁ ἑκάεργος ᾿Απόλλων εἶπε:
῾῾Ξένοι, πού στήν πολύδεντρη γύρω Κνωσσό μέχρι τά πρίν μένατε σεῖς, κι ἄλλο πιά δέν θά δεῖτε τήν πόλη σας τήν ποθητή, ὁ καθείς τ᾿ ὡραῖο του σπίτι, τ᾿ ἀγαπημένα ταίρια σας, μά τώρα πιά πλούσιο ναό δικό μου θέ νά βρεῖτε στόν τόπο αὐτό, ἀπό πολλούς ἀνθρώπους σεβαστό. Τοῦ Δία ὁ γυιός, ὁ ᾿Απόλλωνας καυχιέμαι ἐγώ πώς εἶμαι καί πάνω ἐδῶ σᾶς ἔφερα ἀπ᾿ τόν βαθύ τόν πόντο ὄχι γιά κακό, μά πλούσιο ναό μου γιά νά βρεῖτε πού θά ᾿ναι πολυτίμητος σ᾿ ὅλους δά τούς ἀνθρώπους. Τῶν ἀθανάτων τίς βουλές ἐσεῖς θέ νά γνωρίστε πού μέ τή χάρη τους ἐσαεί πολυσέβαστοι θά εἶστε.῎Αντε λοιπόν, στά λόγια μου γρήγορα νά πειστεῖτε τά ἱστία κατεβάσετε τά βοϊδόλουρα ἀφοῦ λῦστε καί τό καράβι τό ταχύ στή στεριά ὄξω τραβεῖξτε. Τήν πραμάτεια βγάλτε ἀπ᾿ αὐτό, τοῦ ζυγιασμένου πλοίου τά σκεύη, βωμό νά φιάξετε ἐκεῖ, στῆς θάλασσας τήν ἄκρη φωτιά ἀνάψτε, καί πάνω της ἀλεύρι λευκό σκορπίστε κι ὕστερα ὅλοι γύρω ἀπ᾿ αὐτόν ὄρθιοι προσευχηθεῖτε. Κι ἀφοῦ ἐγώ ἀπ᾿ τό θαμπό γυαλό, δελφίνι μοιάζοντας τότε στό γρήγορο πήδηξα πλοῖο, σάν σέ θεό δελφίνιο νά εὔχεστε σέ μένα καί ὁ βωμός πιά δέλφειος καί περίβλεπτος νά μένει. Δειπνεῖστε ὕστερα κοντά στό γρήγορο μαῦρο πλοῖο καί τίς σπονδές σας κάντε σ᾿ ὅλους τούς μάκαρες θεούς πού τόν ῎Ολυμπο κατέχουν. Κι ὅταν μέ στάρι ὁλόγλυκο τόν πόθο σας χορτᾶστε, ἐλᾶτε, τόν ἰηαπήονα δίπλα μου ὕμνο νά τραγουδᾶτε ὥσπου στόν τόπο φτάσετε πλούσιο ναό νά βρεῖτε᾿᾿.
Υπάρχει μιά ακόμα εκδοχή του Μύθου της ίδρυσης του Μαντείου των Δελφών απο τον Εικάδιο ή Ικάδιο αδελφού του Ιάπυγα οι οποίοι ήταν γιοί του Δαιδάλου. Ο Ιάπηγας έδωσε το όνομά του στους Ιάπυγες της Κάτω Ιταλίας οι οποίοι ήταν Κρήτες. Ο Εικάδιος μετά απο ναυάγιο σώθηκε απο ένα δελφίνι το οποίο τον οδήγησε στους Δελφούς. Το δελφίνι ήταν ο θεός Απόλλων μεταμορφωμένος. Σε αυτήν την παραλλαγή ο Κρητικός ιδρυτής του μαντείου έδωσε το όνομά του στον ίδιο τον Απόλλωνα, που συχνά βλέπουμε σε αρχαία κείμενα ως Απόλλωνα Εικάδιον. Εικάς ονομαζόταν η εικοστή ημέρα του μήνα. Την εικοστή ημέρα (εικάδα) του μηνός Γαμηλιώνος γιορταζόταν σε πολλές Ελληνικές περιοχές η επέτειος της γέννησης του Απόλλωνα. Στις περιοχές αυτές η ιέρεια του Θεού ονομαζόταν Εικάς. Η εορτή αυτή ονομαζόταν και Εικαδιστές γι’ αυτόν τον λόγο. (Ομηρικός Ύμνος εις Απόλλωνα 214-304 και 356-554, Σέρβιος, σχ. Εις Βιργίλιον, Αινειάς, 3,332)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ
ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ – ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ (Εκδ. Καρμάνωρ)
(Ομήρου Ιλιάδα Ε 898-901 απόδοση Γ. ΨΥΧΟΥΝΤΑΚΗ)
ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ 5, 74, 5-6
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΔΡΙΑΝΟΣ ΜΠΕΖΟΥΓΛΩΦ
Ευχαριστούμε τους χορευτές και ηθοποιούς που παρουσιάζουν το Μινωικό δρώμενο στον Ιππικό Όμιλο Ηρακλείου και την διεύθυνση του Ιππικού Ομίλου Ηρακλείου Κρήτης για την συνεργασία.
Το Μινωικό καράβι είναι από πίνακα ζωγραφικής του Κρητικού ζωγράφου Ρουσσέτου Παναγιωτάκη το οποίο επιμελήθηκε ο Σωτήρης Βισάλτης και συνέθεσε στην μορφή που παρουσιάζεται στο βίντεο ο Αδριανός Μπεζούγλωφ.
