ΙΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ – ΙΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
Στην Ινδουϊστική παράδοση Jain που σημαίνει “Η Αρχή της Αβλαβούς Απάρνησης”, οι μεγάλοι δάσκαλοι είναι γνωστοί ως Tirthankras, όρος με βάση την λέξη Tirtha η οποία κυριολεκτικά σημαίνει “ο τόπος όπου κάποιος μεταπήδησε πάνω από το ποτάμι.” Σε ένα πνευματικό επίπεδο, ήταν ένας ιερός τόπος όπου κάποιος πέρασε στην άλλη πλευρά μέσα από μία τελεστική διαδικασία. *(1) Αυτό το εσωτερικό ταξίδι από το εγκόσμιο πεδίο στο ιερό είναι κοινό σε όλους τους ιερούς τόπους.
Το να μπεις στον ιερό χώρο-τόπο σημαίνει το να μπείς στον ιερό χρόνο, όπου το παρόν εκτείνεται στην αιωνιότητα χωρίς παρελθόν ή μέλλον. Πρόκειται για μια αναστολή από τον μετρήσιμο χρόνο. Το Tirtha είναι ένα μέρος όπου τα όρια ανάμεσα στις διαστάσεις διαλύονται, επιτρέποντας την διαλειτουργική επικοινωνία με την μνήμη ή τα μορφογενετικά πεδία της Θεάς ή του Θεού τα οποία εγκαθιδρύθηκαν μέσα από λατρεία αιώνων. Οι ιεροί τόποι συχνά διαθέτουν μια καταπληκτική ατμόσφαιρα στην οποία οι συνήθεις αναλογίες της αντίληψης των αισθήσεων αλλοιώνονται. Το φως, το χρώμα, ο ήχος, οι οσμές ίσως να μην υφίστανται όπως τα έχουμε συνηθίσει.
Τόποι μετάβασης όπως τα Tirthas έχουν μιά εγγενή αφυπνιστική δύναμη η οποία μεταφέρει τους ανθρώπους από τις συνηθισμένες καταστάσεις συνειδητότητας. Στα Tirthas θυμόμαστε, ξυπνάμε στην σύνδεση της ζωτικής μας ενέργειας όχι μόνο με την Γαία αλλά με ολόκληρο τον κόσμο. Αποκτάμε εμπειρική γνώση σε αυτό που ο ανθρωπολόγος Gregory Bateson ονόμασε “The Pattern that Connects” – “Το Σχήμα της Σύνδεσης”. *(2) Αυτή η διπλή ενθύμιση μπορεί να ενισχυθεί με τελετουργικές διαδικασίες που συμπεριλαμβάνουν χορό, μουσική, φαγητό, τραγούδι, προσευχή και διαλογισμό. Ψυχεδελικά φυτά που λειτουργούν ως ενισχυτές μορφογενητικών πεδίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε να ανοίξουν οι πύλες της ενόρασης.
Ο Mookerjee στο βιβλίο του “Kali, The Feminine Force” – “Κάλι – Η Θηλυκή Δύναμη” περιγράφει έναν αριθμό από Tirthas όπως τον προϊστορικό μονόλιθο που ακόμα σήμερα λατρεύεται ως ιερό της μητέρας Γαίας στην περιοχή Bolhai στην Madhya Pradesh στην κεντρική Ινδία. Η Θεά αντιπροσωπεύεται από μία λεία οβάλ πέτρα με κόκκινη επικάλυψη. Είναι περίπου 2.15 μέτρα μήκος και, όταν την χτυπήσεις ή την τρίψεις με άλλη πέτρα κατά την διάρκεια ιεροπραξίας, βγάζει έναν ήχο σαν καμπάνα. *(3) Η Θεά Κάλι συχνά συμβολίζεται με ένα κομμάτι πέτρας. Θεωρείται ευοίωνο το να πίνεις από αυτό ή να κάνεις μπάνιο σε τριγωνικές δεξαμενές οι οποίες ονομάζονται Yoni-Kundas – αιδοία του σύμπαντος (vulva of the universe). Από το Κασμίρ στον Βορρά ως τον Νότο, στην Ινδία τα μεγαλιθικά μνημεία εκπέμπουν Shakti, την θηλυκή ζωτική ενέργεια, και υπάρχουν από το 8.000 ως το 2.000 ΠΚΕ.
Όπως σημειώσαμε στο προηγούμενο άρθρο – Γεωμαντική Αμνησία – τα ντολμέν είναι κατασκευασμένα σαν μήτρες στην μορφή των κολπικών ή yonic περασμάτων (yonic στα Σανσκριτικά – προσέξτε την ομοιότητα των λέξεων yonic και γυνή) της Μεγάλης Μητέρας. Τα φυσικά και τα τεχνητά σπήλαια, χρησιμοποιούνταν για τελετουργικές αναγεννήσεις. Η Lakshmi Tantra μας λέει πως η Shakti λειτουργεί μέσα από δονήσεις ταλαντευόμενη ανάμεσα σε φάσεις δημιουργίας και διάλυσης μέσα στην ιστορία. Η θεά στην Ινδία υπάρχει μέσα και πέρα απ’το σύμπαν. Είναι η οικουμενική ζωτική δύναμη, ο παλμός και το χώμα της Γαίας.
ΖΩΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΓΕΩΜΑΝΤΙΑ
Περιβαλλόμενη από αρχαϊκές θεότητες και πνεύματα η ζωτική ενέργεια της Γαίας ήταν γνωστή με πολλά διαφορετικά ονόματα. Κάθε φυλή Ινδιάνων της Β. Αμερικής είχε διαφορετικό όνομα γι’αυτή την δύναμη. Παραδείγματος χάριν Μanitou για τους Algonkian, Wakonda για τους Sioux, Orenda για τους Iroquis, Maxpe για τους Crows. Στην Μελανησία την ονομάζουν Mana, στην Μ. Ανατολή Baraka ή Barak, στην Αίγυπτο Shakhem. Στους Bantu στο Κάτω Kongo στην Αφρική ήταν γνωστή ως Lunyensu ή Bu-nssi, στους Βουσμάνους Kung ήταν η Num ή Um. Στούς Αυστραλούς Αβορίγινες Arunta ήταν η Arunguiltha. Ο ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα *(4) ορίζει την ισπανική λέξη duente ως “Δύναμη της Γαίας”. Μια μυστηριώδη δύναμη που όλοι μπορούν να αισθανθούν και καμμιά φιλοσοφία δεν μπορεί να εξηγήσει. Στους Ιάπωνες η δύναμη αυτή είναι γνωστή ως Ki. Οι Κινέζοι την λένε Chi – τσιτακισμός του Ki- ένας όρος που έχει επικρατήσει σήμερα στην Γεωμαντία.
Γύρω στα 2.000 ΠΚΧ ο αυτοκράτορας Yu της Κίνας εισήγαγε μια εξερεύνηση στην ποιότητα του Chi στους τόπους όπου θα χτίζονταν κτίρια, ώστε να αποτρέψει ασθένειες όπως η αρθρίτιδα, προβλήματα του κυκλοφορικού, νοητικό στρες,, ασθένειες τις οποίες το αρνητικό Chi μπορεί να προκαλέσει. *(5)
Τον 19ο αιώνα ο E.J. Eitel ως ιεραπόστολος έγραψε τα εξής για την Κινέζικη Γεωμαντία, Feng Shui: “Οι Κινέζοι δεν βλέπουν την φύση ως μία άψυχη δομή αλλά σαν ένα ζωντανό οργανισμό που αναπνέει. Βλέπουν μια χρυσή αλυσίδα πνευματικής ζωής να τρέχει μέσα από κάθε μορφή ύπαρξης και να συνδέει σε ένα ζωντανό σώμα οτιδήποτε πορεύεται στον επάνω ουρανό και κάτω στην γη.” *(6)
Το Feng Shui το οποίο σημαίνει αέρας – νερό ήταν η τέχνη που έφερνε σε ισορροπία το Chi της ανθρωπότητας έτσι ώστε και τα δύο να επωφελούνταν. Οι ναοί, τα σπίτια και οι τάφοι των αρχαίων προγόνων αλλά και κυβερνητικές θέσεις ήταν επίκεντρα κυριαρχίας όλα χτισμένα σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές που εν μέρη θα αναλύσουμε στην εργασία αυτή παρακάτω.
ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ
Η Αίγυπτος αποτελεί ένα αίνιγμα επειδή ποτέ δεν είχε μια ενοποιημένη θρησκευτική κοσμοθέαση. Κάθε Νομή ή περιοχή, όπως η Μέμφιδα, οι Θήβες ή η Ηλιούπολις – και οι τρείς πανάρχαιες Ελληνικές πόλεις – είχαν ξεχωριστούς μύθους δημιουργίας. Στην προδυναστική Αίγυπτο υπήρχαν πολλές κοινότητες που ζούσαν κατά μήκος του Νείλου. Κάποιες απο αυτές ήταν μητρογραμμικές με επίκεντρο λατρείας κάποια γυναικεία θεότητα ενώ άλλες ήταν πατριαρχικές, λάτρεις ανδρικών θεοτήτων. Αν και οι πιό συνήθεις θεότητες στο Αιγυπτιακό Πάνθεον όπως ο Πταχ (Ptah) είναι άνδρες, υπάρχουν επίσης ενδείξεις αρχέγονων γυναικείων Θεοτήτων δημιουργών όπως η Uatchat (Wadjet Wadjyt, Wadjit, Uto, Uatchet, Edjo, Buto) – Θεά όφεων η οποία τοποθετούνταν συμβολικά ως κόμπρα στο στέμα των φαραώ – έμβλημα υπέρτατης δύναμης uraeus – η αρχέγονη μητέρα των όφεων πριν τα βασίλεια του Νότου και του Βορρά ενωθούν.
Ακόμα και ο Hapi, η ανδρική ζωοδότρα θεότητα του Νείλου απεικονιζόταν ως αντρική θεότητα με γυναικεία στήθη. Όμως η Ίσιδα, που όπως μας λέει ξεκάθαρα ο Πλούταρχος *(7) είναι Ελληνική θεότητα που πήγε από την Ελλάδα στην Αίγυπτο πριν τους κατακλυσμούς, είναι η απόλυτη Θεά που είναι ταυτισμένη με την Θεά Γαία την οποία ο Ρωμαίος συγγραφέας Απούλιος περιγράφει να λέει: “ Είμαι η φύση, η οικουμενική μητέρα, η κυρία όλων των στοιχείων της φύσης, πρωτογενές τέκνο του χρόνου, κυρίαρχος όλων των πνευματικών πραγμάτων, βασίλισσα των νεκρών, βασίλισσα των αθανάτων, η μία έκφανση όλων των υπαρκτών θεοτήτων. Το νεύμα μου κυβερνά τα λαμπρά ύψη του ουρανού, τις ευεργετικές θαλάσσιες αύρες, τις θλιβερές σιωπές του κάτω κόσμου. Με γνωρίζουν με αμέτρητα ονόματα και εξευμενίζομαι με όλους τους τρόπους και ιεροπραξίες με αγκαλιάζει ολόκληρη η στρογγυλή Γαία.” *(8).
Στους τοίχους του Ναού του Edfu στην Νότιο Αίγυπτο αρχίζουμε να αποκωδικοποιούμε με λεπτομέρια κάποια εκδοχή του μύθου της δημιουργίας της προδυναστικής Αιγύπτου. Σε αυτόν τον Αιγυπτιακό ναό της Πτολεμαϊκής περιόδου υπάρχουν μοναδικά κείμενα που μεταφράστηκαν σχετικά πρόσφατα. Αν και η μυθολογική ιστορία είναι γραμμένη σε συντομευμένη μορφή, βασισμένη σε αρχαιότερα κείμενα, μπορούμε να διακρίνουμε ότι η Αιγυπτιακή θεωρία της δημιουργίας συμπεριλάμβανε ένα έμβρυο της γης με το όνομα bnnt. Την νεογέννητη Γαία, μας λέει ο Αιγυπτιολόγος E.A. Raymond, μπορούμε να φανταστούμε ως αναδυομένη από την εμβρυονική φάση bnnt να επιπλέει στα πανάρχαια νερά. *(9) Πήρε την μορφή ενός λοφίσκου-τούμπας η οποία θα μπορούσε να είναι ένας πραγματικός τόπος λατρείας. Εδώ υπάρχει ένας άμεσος παραλληλισμός με τον λόφο-τούμπα-ομφαλό των Παλαιολιθικών και Νεολιθικών παραδόσεων. Κατ’ουσίαν ο Devereux *(10) καταδεικνύει την ύπαρξη ενός τεχνητού προδυναστικού λόφου, πάνω στην φυσική πυραμιδική κορφή που κυριαρχεί την κοιλάδα των βασιλέων κοντά στο Λούξορ. Ως φυσική οντότητα ο ναός πιστεύεται πως ήταν ένα έμψυχο ον το οποίο εξουσιάζετο από το Ka, το διπλό πνεύμα ή αστρικό σώμα. Από ένα μαγικό ξόρκι ο Raymond *(9) συμπεραίνει ότι η γη είχε το δικό της Ka. Περαιτέρω παρατηρεί πως ο “ιστορικός ναός είχε ιδρυθεί ως μνημείο σε έναν τόπο όπου κατοικούσε η Γαία – Δημιουργός.” Από αυτήν την παρατήρηση φαίνεται πως ο ναός δημιουργήθηκε με μαγικό τρόπο για να τιμά την μνήμη και να διαδρά με το Ka της ζωντανής Γαίας.
Σχετιζόμενη με τον ναό ήταν και η στήλη του Djed η οποία δημιουργούσε τόπο ιδιαίτερης ιερότητος. “Οι Αιγύπτιοι πίστευαν, σημειώνει ο Raymond, οτι εκεί που βρισκόταν η στήλη, η ιερή φύση της Γαίας ήταν αιωνίως ζωτική αλλά χρειαζόταν να αναζωογονηθεί από την δημιουργία μιας νέας οντότητας που έμοιαζε εξωτερικά σε εκείνη που υπήρχε κάποτε εκεί.” *(9) Εμφανέστατα το Sakhem, που είναι η ενέργεια της Γαίας ενός τόπου, μπορούσε να ξεμείνει από αποθέματα αρχέγονων χυμών. Τα κείμενα στους τοίχους του Ναού αποκαλύπτουν πως η στήλη Djed υπήρξε παρούσα στην δημιουργία της πανάρχαιας τούμπας και σε κάθε ιερό βασίλειο και ήταν τοποθετημένη στον ναό του Edfu. Πριν ένας νέος κόσμος δημιουργηθεί ο προηγούμενος κόσμος των Θεών ο οποίος είχε εξαφανιστεί, έπρεπε να αναστηθεί με την ανέγερση της στήλης η οποία θυμούνταν από τον κάτω κόσμο τις άυλες μορφές των θεοτήτων που προηγουμένως ζούσαν εκεί. Είναι προφανές πως τα πνεύματα των προγόνων ενός τόπου αν και δεν εξαφανίστηκαν ποτέ ολοκληρωτικά, περνούσαν σε κύκλους υπάρξεως συμπεριλαμβανομένης μιας κατάστασης υπολανθάνουσας λειτουργίας μέχρι μέσω μαγείας να επανέλθουν στην ζωή από την ύπαρξη της στήλης αυτής. Για τον Raymond, η στήλη αυτή υπονοεί την ιδέα μιας συνέχειας στον χρόνο, μιας απεριόριστης ιδέας αιώνιας ύπαρξης εξασφαλίζοντας έτσι την ιερότητα ενός τόπου που επρόκειτο να αναζωογονηθεί. Η στήλη αυτή λειτουργούσε ως σημείο διασταύρωσης χρονικής αφομοίωσης συνδέοντας τον χρόνο του ονείρου των προηγούμενων θεοτήτων με τις σύγκαιρες εξουσιοδοτημένες θεότητες. Με άλλα λόγια ήταν ένα ιερό μορφογενητικό πεδίο αναζωογόνησης, μιά επίσημη εκδοχή ενός μεγαλιθικού μονήρη λίθου – μενίρ. (Τα σχήματα αυτά των ιερών συμβόλων χρησιμοποιούνται στην νέα επιστήμη που εξελίσσεται ραγδαία και ονομάζεται “Η φυσική της πληροφορίας”. Εκτενείς έρευνες μπορείτε να βρείτε στο διαδίκτυο και στον ιστοχώρο του Ναυσίνοου με πολύ σοβαρές εργασίες και ομιλίες απο τον Δρ. Καρίμ Πανεπιστήμιο Καϊρου & Δρ. Παπαμαρινόπουλο Πανεπιστήμιο Πατρών και άλλων.)
ΑΛΧΗΜΕΙΑ
Η Αίγυπτος πιστεύεται πως επισημοποίησε άλλη μία μυστηριακή δύναμη της Γαίας. Η αλχημεία γνωστή στην Αίγυπτο ως Μαύρη Γη αργότερα ανέθρεψε τα μυστηριώδη άνθη της στην αρχαία Ινδία, Κίνα, Ελλάδα των κλασσικών χρόνων και Ρώμη. Αλλά ο πολύμαθος Richard Grossinger υπαινίσσεται πως οι Αιγύπτιοι με την σειρά τους κατά πάσα πιθανότητα “κληρονόμησαν τις ιατρικές σκόνες, τα ιερογλυφικά και τα μαγικά φίλτρα από μιά προηγούμενη εποχή *(11). Οι αρχαϊκές ρίζες της Αλχημείας βρίσκονται αναμφίβολα στον σαμανισμό αλλά και στις παραδόσεις της Μεγάλης Θεάς. Η αρχαιολόγος Gimbutas παρατηρεί πως η αρχαία Νεολιθική Θεά πουλί που ακόμα επικαλείται στα μυθολογικά άσματα της Λετονίας ήταν η προστάτης της μεταλλουργίας, όπως για τους Έλληνες η αρχαιότερη Θεά Ρέα με τους Κορύβαντες και τους Ιδαίους δαχτύλους που γέννησε από τα δάχτυλά της και μετέπειτα η Θεά Αθηνά. Η Gimbutas αναφέρει πως η παλαιά Ευρωπαϊκή λαϊκή παράδοση έχει απομεινάρια από αυτήν την αλχημεία. *(12)
Την άποψη αυτή συμμερίζεται και η Mircea Eliade: “Ήταν μάλλον η αρχαία αντίληψη για την Γαία μητέρα, κυοφόρο των εμβρύων μετάλλων κρυσταλλοποιημένη στην τεχνητή μετατροπή η οποία λαμβάνει χώρα στο εργαστήριο. Ήταν το σμίξιμο των συμβολισμών, των μύθων και των τεχνικών των μεταλλωρύχων, των χυτών και των σιδηρουργών η οποία ανεδύθει στις πρώτες αλχημικές διεργασίες. Μα πάνω από όλα ήταν η ανακάλυψη της Ζωντανής Ουσίας που πρέπει να έπαιξε τον καθοριστικό ρόλο.” Τα μέταλλα πιστευόταν πως είχαν δική τους ζωή, όπως τα φυτά και τα ζώα. Ο Grossinger εξηγεί την θεωρία: “Σταδιακά με το πέρασμα των αιώνων, ο μόλυβδος μετατρέπεται σε χαλκό (copper), ο χαλκός σε σίδηρο (iron), ο σίδηρος σε κασσίτερο (tin), ο κασσίτερος σε υδράργυρο (mercury), ο υδράργυρος σε ασήμι (silver) και τέλος το ασήμι σε χρυσό (gold). Η Γαία είναι ένας αργαλειός στον οποίο οι πλανήτες πλέκουν τις δονήσεις τους. Οι δονήσεις μπορεί να είναι νότες μουσικής οι οποίες παγιώνονται στον αργαλειό.” Η διαμετάλλαξη είναι έτσι μια αλλαγή της πλανητικής μουσικής. Αυτές οι ζώντες μεταλλικές δονήσεις παντρεύονται με την Ζωντανή Ουσία των μαγικά δημιουργημένων εμβρύων – μετάλλων της Γαίας. Ο σκοπός των αλχημιστών ήταν η παραγωγή της φιλοσοφικής λίθου, η οποία θεωρείται συνειδητή διαδραστική κατάσταση ανάμεσα στο πνεύμα και στην ύλη. Η φιλοσοφική λίθος, η οποία φέρεται να είναι αγωγός απαράμιλλης σωματικής ίασης και πνευματικής μεταμόρφωσης μπορεί να εξελιχθεί σε έναν πιο δυσοίωνο προορισμό: ως γεωχημική τεχνολογία για να φτιάξει νέα κράματα μετάλλων που χρησιμοποιούνται για πολεμικά όπλα. Αυτός ήταν ο δρόμος που επέλεξαν οι πολεμιστές Kurgan, για να επιταχύνουν την καταστροφή των πολιτισμών της Θεάς Γαίας στην παλαιά Ευρώπη. Στην αργοναυτική εκστρατεία οι αργοναύτες που κατευθύνθηκαν σύμφωνα με τις αστρονομικές παρατηρήσεις που καταγράφονται στα αρχαία κείμενα στην Λατινική Αμερική, έψαχναν για το χρυσόμαλλο Δέρας. Στο λεξικό του Σούδα ή Σουίδα (8ος αιώνας ΜΚΧ) διαβάζουμε για το Δέρας πως ήταν πάπυρος που περιείχε την “συνταγή” του πως να μετατρέψεις τα μέταλλα σε χρυσό – το κρυμμένο μυστικό της Αλχημείας.
ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ- KABBALAH
Κάπου αλλού, στην Μέση Ανατολή άλλη μία σημαντική παράδοση προέκυψε η οποία είχε μεγάλο αντίκτυπο στον πλανήτη. Στο Ζοχάρ – το βιβλίο της ακτινοβολίας – ένα από τα μυστικιστικά βιβλία της Ιουδαϊκής παράδοσης, έχει γραφτεί το εξής: “Δεν υπάρχει μέλος στο ανθρώπινο σώμα που να μην έχει το αντίστοιχό του στον κόσμο ως σύνολο. Το σώμα ενός άνδρα αποτελείται από μέλη και μέρη διαφόρων βαθμίδων που αντιδρούν μεταξύ τους ώστε να αποτελέσουν έναν οργανισμό. Έτσι και ο κόσμος γενικά αποτελείται από μιά ιεραρχία δημιουργημένων πραγμάτων τα οποία όταν κατάλληλα δρουν και αντιδρούν μεταξύ τους, σχηματίζουν κυριολεκτικά ένα φυσικό σώμα.” *(13) Αυτό το βιολογικό θέμα το βρίσκουμε επίσης στην ανάπτυξη της Γης από το κέντρο της, το όρος Ζιόν της Ιερουσαλήμ( ως γνωστό Ζίον ονομαζόταν ο ναός του Διός που βρισκόταν εκεί). “ Ο Ιερός δημιούργησε τον κόσμο ως έμβρυο. Όπως το έμβρυο αναπτύσσεται από τον αφαλό, έτσι ο θεός άρχισε να δημιουργεί τον κόσμο από τον αφαλό και να τον διανέμει προς όλες τις κατευθύνσεις” .*(14) Στην ίδια φλέβα η Walker παρατηρεί πως η Εβραϊκή λέξη “hara” μπορεί να μεταφραστεί ως “βουνό” αλλά και “έγκυος κοιλιά”, όπως παρατηρήσαμε στους πιθανούς δεσμούς της Νεολιθικής Θεάς με τόπους όπως το Silbury Hill. Περαιτέρω, το πιστεύω ότι η Γη είναι ζωντανή συνδέεται με την Shekinah, την θηλυκή δύναμη του θεού της εβραϊκής θρησκείας. Στα εβραϊκά η λέξη Shekinah σημαίνει “η θεϊκή παρουσία που κατοικεί στον κόσμο”. Ο ισχυρός ζηλιάρης πατριαρχικός θεός του Torah εξισορροπείται από την αγαθοεργή, σπλαχνική Shekinah της Kabbalah της οποίας το Zohar είναι μέρος. Ο ακαδημαϊκός του Ιουδαϊσμού Daniel Matt, ο οποίος μετέφρασε το Zohar, περιέγραψε την Shekinah ως την Θεά που κυριαρχεί πάνω στην Γη. Της έχουν δοθεί αμέτρητα ονόματα στην Kabbalah: Η Γη, Ο Ωκεανός όπου όλα τα ποτάμια ρέουν, ο οπωρώνας των άγιων μήλων κλπ. Είναι η ζωντανή ζωτική ενέργεια του σύμπαντος και ονομάζεται απλοϊκά Chaya, το ζωντανό πλάσμα. Είναι η μητέρα του κόσμου. Με το σμίξιμό της με το αρσενικό μισό του θεού παράγει όλες τις υπάρξεις πάνω στην Γη και έτσι ο κόσμος είναι ευλογημένος και αναζωογονείται.. Η Shekinah επαναφέρει και ισορροπεί την Γη. Έχει ακόμα ερμηνευτεί ως την πνοή και την ακτινοβολία του κόσμου. Άλλες φορές συμβολίζεται από τα αζύμωτα ψωμιά του περάσματος (Passover). Άρτος από σπόρους θεωρείται η καρποφορία της Γης. *(15) Η παράδοση της Kabbalah ήταν η γνωστική πλευρά του Ιουδαϊσμού, αλλά ο επίσημος ραββινικός ταλμουδικός κορμός των διδασκαλιών και νόμων μας παρουσιάζει την νίκη του υπερβατικού μονοθεϊσμού επί των παραδόσεων των γυναικών θεών, της Asherah, της Αστάρτης, της Ανάθ και Ελάτ στην Χαναάν. “Εδώ βρίσκουμε τις πρώτες αναλαμπές” έγραψε ο ιστορικός Morris Berman “αυτού που αποκαλώ μη συμμετοχική συνείδηση: Η γνώση αποκτάται με την αναγνώριση της απόστασης ανάμεσα στον εαυτό μας και την φύση. Η εκστατική συγχώνευση με την φύση κρίνεται όχι μονάχα ως άγνοια, αλλά ως ειδωλολατρεία.” *(16)
Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΘΕΑ ΓΑΙΑ
Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις στην Μινωϊκή Κρήτη που το κατεστημένο λαμβάνει υπόψιν απο το 1400 ΠΚΧ ενώ η χρονολόγηση είναι εντελώς λανθασμένη μιας πολύ ισχυρής θηλυκής Θεότητος που σχετίζεται με την Γαία. Την ταυτίζουν λανθασμένα με τα ειδώλια των ιερειών γυναικών που κρατούν τα φίδια και είναι γυμνόστηθες τις οποίες ονομάζουν θεές των όφεων. Στην ουσία είναι ιέρειες των όφεων και κατά πάσα πιθανότητα σχετίζονται με μαντικές ιεροπραξίες. Οι πρώτες γραπτές πηγές για τον Ελληνικό Πολιτισμό που παγιώνουν την ύπαρξη της θεότητας της Γαίας ή Γης έρχονται από τα γραπτά κείμενα του Ομήρου και του Ησιόδου. Αυτά υποτίθεται πως γράφτηκαν γύρω στα 850 ΠΚΧ αλλά οι πληροφορίες που διασώζονται σε αυτά και δη οι αστρονομικές δεν μας βοηθούν ώστε να έχουμε ακριβή εικόνα για την έναρξη των κειμένων, αλλά το σίγουρο είναι ότι χάνονται στα βάθη της προϊστορίας . Αυτά που σώθηκαν είναι απλά αντίγραφα πολύ παλαιότερων κειμένων τα οποία χάθηκαν μην αντέχοντας στην φθορά του χρόνου. Στον Ησίοδο και στους Ομηρικούς Ύμνους έχουμε αναφορές για την Γαία, την Ελληνίδα Μητέρα Θεά αλλά και Θεά Μητέρα των Μεγάλων Θεών στα Καβείρια Μυστήρια. Στην Θεογονία του Ησιόδου έχουμε το Χάος και μετά την είσοδο της Γαίας Μητέρας των Πάντων.*(17) Η Γαία γέννησε τους αστερόεντες ουρανούς, τα βουνά και τις θάλασσες. Στον Ομηρικό Ύμνο ΧΧΧ διαβάζουμε πως η Γαία είναι “μητέρα των πάντων, η γηραιότερη όλων των πλασμάτων. Μέσα από την γονιμότητα των αγροκαλλιεργειών που είναι η καρδιά των Ελληνικών λατρειών του Αιγαίου την γνωρίζουμε καλύτερα. Σε αρχαιότερες εποχές υπήρξε προστάτιδα της άγριας χλωρίδας και πανίδας αλλά και του σκοτεινού αρχέγονου μυστηρίου του κάτω κόσμου, ενός τόπου κατοικίας των πνευμάτων των προγόνων.. Η τελευταία αυτή πτυχή της Γαίας έχει τις ρίζες της στην Παλαιολιθική εποχή κατά την οποία επιστεύετο πως η Γη ήταν Μήτρα και Τάφος για την ανθρωπότητα.
Η Γαία θεωρούνταν η πηγή των ονείρων τα οποία αναδύονταν από τα βάθη της σαν υδρατμοί. Η εγκοίμηση και επώαση ονείρων σε ιερά σπήλαια ή ναούς θεωρούνταν μια μέθοδος που για να προσπεραστούν οι εικόνες του συνειδητού ενώ λαμβανόταν καθογήγηση από τα πνεύματα του τόπου. Στον Ελληνικό κόσμο, υπήρχαν υπόγεια σε λατρευτικούς χώρους που ονομάζονταν άβατα στα οποία οι άνθρωποι μπορούσαν να εκολάψουν όνειρα στο ασυνείδητο σαν να βρίσκονταν μέσα σε μία μήτρα. Αυτές οι τεχνικές εξελίχθηκαν σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο στα γνωστά Ασκληπιεία – τους θεραπευτικούς ναούς και ονειρομαντεία στα οποία αναζητούνταν οι θεραπείες για το φυσικό σώμα αλλά και την ψυχή. Η Γαία βασίλευε σε πλήθος ονειρομαντείων και μαντείων όπως στο ξακουστό μαντείο των Δελφών στον Παρνασσό όπου υπήρχε η θεϊκή ομφή – φωνή και ο ομφαλός του κόσμου όπου οι Σίβυλλες και οι Πυθίες εξέφραζαν τα μελλούμενα. Η Γαία βασίλευε για χιλιάδες χρόνια στους τόπους αυτούς και από κάποιες στιγμές αντικαταστάθηκε από άνδρες θεούς όπως ο Απόλλων κατά την βασιλεία των Ολυμπίων. Παρόλα αυτά παρέμεινε ως Θέμιδα Θεά της Δικαιοσύνης μια λειτουργία της Γαίας από τους Παλαιολιθικούς χρόνους. Ως ενσάρκωση της δικαιοσύνης, η Γαία ανταποκρίνονταν με την μορφή σεισμών, λοιμών και καταστροφή των καλλιεργειών. Το Ολυμπιακό Πάνθεον ποτέ δεν έκρυψε την ζωτικής σημασίας άμεση σύνδεσή του με την Γαία.
ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Στις αρχές του 6ου αιώνα ΠΚΕ ο Θαλής ανεδύθη ως προσωκρατικός φιλόσοφος. Θεωρείται από πολλούς ως ο πρώτος Έλληνας Φυσικός, πρωτοστάτης μιας επιστημονικής έρευνας που αφορά στις υποβόσκουσες αρχές και δυναμικές της φύσης. Αν και η έμφαση στο έργο του ήταν στην εμπειρική παρατήρηση της φύσης , η κοσμοθέαση αυτών των φιλοσόφων ήταν σε κάποια διάσταση προσανατολισμένη όπως τον πρωϊμότερο ανιμισμό, δηλαδή το πιστεύω πως όλα στην φύση έχουν ψυχή. Έτσι ο Θαλής θεωρούσε πως άψυχα κομμάτια ύλης, όπως οι μαγνήτες ή το ήλεκτρον είναι ζωντανά. Ο Θαλής μας παρουσιάζει έναν παραδοξολογικό ανιμισμό στον οποίο ενυπάρχει η έναρξη μιας αντικειμενικής απόστασης ανάμεσα στην ανθρωπότητα και την φύση. Οι πανεπιστημιακοί μελετητές των Κλασσικών χρόνων Kirn και Raven συμπεραίνουν πως η πιο λογική απόδοση του υλοζωϊσμού του Θαλή ήταν το πιστεύω ότι ο κόσμος σφύζει απο ζωή, και πολλά από τα μέρη της που φαίνονται άψυχα είναι για την ακρίβεια έμψυχα. *(17)
Μια γενιά μετά τον Θαλή, ο Αναξιμένης από την ίδια σχολή της Μιλήτου, εξεδήλωσε υλοζωϊκές απόψεις. Πίστευε πως ο Αηρ ήταν η πρωταρχική ουσία η οποία λειτουργούσε σαν αναπνοή του κόσμου. Ο Αναξαγόρας που ίσως ήταν μαθητής του υπήρξε μεταφυσικός φιλόσοφος που πρέσβευε πως ένας παντοδύναμος Νους έλεγχε την ύλη, έμψυχη και άψυχη, αν και δεν βρισκόταν σε όλη την ύλη. Ο διαχωρισμός του Νου από την Ύλη τον εγκαθιδρύει σαν πρώτο Δυϊστή της ελληνικής σκέψης.
Ο ιατροφιλόσοφος Ιπποκράτης (460-357 ΠΚΧ), σύγχρονος του Αναξαγόρα, παρουσίασε μια αντίθετη ολιστική οπτική της ζωής. Έγραψε πως υπήρχε μια κοινή ροή, μια κοινή πνοή, πως όλα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ολόκληρος ο οργανισμός αλλά και κάθε ένα απο τα μέρη που τον αποτελούν λειτουργούν από κοινού για τον ίδιο σκοπό. Ως θεραπευτής γνώριζε πως κάποιοι τόποι ήταν ευεργετικοί για την θεραπεία συγκεκριμένων ασθενειών ενώ άλλοι ήταν επιβλαβείς.
Η ιδέα πως η Γη ήταν ένα ολοκληρωμένο ζωντανό νοήμον ον καλλιεργήθηκε από τον Πυθαγόρα και την σχολή του στον Κρότωνα στην Νότιο Ιταλία – Μεγάλη Ελλάδα γύρω στο 500 ΠΚΧ. Η άποψή του της ανακύκλωσης της ζωτικής δύναμης, της μετενσάρκωσης των ψυχών, περιέργως αντηχεί το θέμα της αναζωογόνησης της ζωής στην Παλαιολιθική εποχή. Ως συμπέρασμα αυτής της θεωρίας, πίστευε στην συγγένεια όλων των έμβιων όντων.
Γίνεται εμφανές πως υπάρχει ένα φάσμα από διαφορετικές προσωκρατικές φιλοσοφίες που διακυμαίνονται απο την φυσική, την μεταφυσική, την βιολογία, την υγεία ως τον μυστικισμό. Ο Πλάτων ο οποίος έζησε σχεδόν έναν αιώνα μετά τον Πυθαγόρα επηρεάστηκε από την οπτική των αρχαιότερων φιλοσόφων για την ζωντανή Γη. Στον Τίμαιο, ο Πλάτων μας μεταφέρει πως η ίδια η Γη μέσω μίας κοσμικής Οντότητας δίνει ψυχή στα έμβια του πλανήτη. Όπως η ανθρώπινη ζωή αναδύεται από την ζωή της Γης, έτσι και οι ψυχές μας αναδύονται από την παγκόσμια ψυχή. “Πούθε μπορεί ένα ανθρώπινο πλάσμα να λάβει την ψυχή του” γράφει ο Πλάτων “αν το σώμα του κόσμου δεν κατέχει ψυχή;”. Πρέσβευε πως όλη η ζωή πάνω στην Γη ήταν αλληλοεξαρτώμενη με την ζωή της ίδιας της Γης, σχηματίζοντας μία συμβιοτική πλανητική ένωση. Αυτή η ένωση παγιώνεται στους γεωμαντικούς στοχασμούς του στους Νόμους: “Κάποιες κοινότητες έχουν μια χαρακτηριστική τάση από άλλες να παράγουν καλύτερους ή χειρότερους άνδρες. Πιο εμφανώς ευδιάκριτες από τις άλλες θα είναι εκείνες που είναι οίκοι μερικών υπερκόσμιων επιρροών ή στοιχειώματα πνευμάτων που δίνουν αξιοπρεπή ή αναξιοπρεπή υποδοχή σε διαδοχικά σώματα αποίκων.” Για άλλη μια φορά διαπιστώνουμε την αλληλεπίδραση του νου και του τόπου.
Στην “Πολιτεία” ο Πλάτων μας λέει: “Τώρα σαν να ήταν η Γη μητέρα σας και τροφός σας θα έπρεπε να την σκεφτείτε”.
Σύμφωνα με τον Θεόφραστο (371-288 ΠΚΧ), που μελέτησε τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη στην Αθήνα, υπάρχει ένα άριστο περιβάλλον για κάθε ζωντανό οργανισμό, ένας “οίκος τόπος” που μας παρέχει τον πιο ωφέλιμο συνδυασμό θρέψης, ασφάλειας και ευημερίας για την επιβίωση. Οίκος είναι η ρίζα της λέξεως οικολογία- η μελέτη των αρμονικών διαδράσεων ανάμεσα στους οργανισμούς και στο περιβάλλον. Η Οικολογία αναγνωρίστηκε ως η βιολογική διάσταση της Γεωμαντίας.
Οι Ρωμαίοι κληρονόμησαν από τους Έλληνες έναν βαθύ σεβασμό για την Γη. Ο σπουδαιός ρήτορας Κικέρων διακήρυττε πως ο κόσμος είναι ένα ευφυές ον και μάλιστα ένα σοφό ον. Ο νεο-Πλατωνικός φιλόσοφος Πλωτίνος αναβίωσε την άποψη του Πλάτωνα μιας παγκόσμιας ψυχής anima mundi, και ο ιστορικός Τάκιτος παρατήρησε πως η Μητέρα Γη είναι μια θεότητα που κυβερνά τα πάντα στην οποία όλοι οι άλλοι είναι υποτελείς και υποτακτικοί.
Ο Ρωμαϊκός Ομφαλός ή αφαλός του κόσμου ήταν στον ναό της Εστίας στο Ρωμαϊκό Φόρουμ. Ο βωμός της ήταν ο πιο ιερός στην Ρωμαϊκή Θρησκεία. Στα λατινικά η Εστία ονομαζόταν Vesta, μια από τις πιο αρχαίες Ελληνίδες Θεές. Η Εστία συμβόλιζε την φωτιά – εστία πυρός το κέντρο της κάθε οικογένειας, κατεπέκταση ο προσωπικός αφαλός της Γης. Η εστία πυρός ήταν ο άξονας όπου περιστρεφόταν η ζωή του σπιτιού για ζεστασιά, φως, μαγείρεμα, φαγητό, αναψυχή και συζήτηση. Στην αγγλική η λέξη είναι hearth δηλαδή άλλη μία μορφή της (h)earth, ενω η λέξη earth προέρχεται απο την Μυκηναϊκή διάλεκτο ΕΡΤΑ.
ΜΙΑ ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΗ ΖΩΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (ΝΕΥΕΙΝ)
ΑΠΟ ΛΕΞΙΚΟ: (numinous /adj.: ”divine, spiritual,” θεϊκή, πνευματική 1640s, from Latin numen (genitive numinis) “divine will,” Θεϊκή θέληση properly “divine approval expressed by nodding the head,” from nuere “to nod,” from PIE *neu- “to nod” (cf. Greek neuein ΝΕΥΕΙΝ “to nod”) + -ous.)
Όπως κάθε λαός , έτσι και οι Ρωμαίοι πίστευαν σε μία υπερφυσική ζωτική δύναμη την οποία αναγνώριζαν ως NUMEN. Όπως την Mana στην Μελανησία ή την Orenda των Iroquis. Δεν είναι θεότητα αλλά είναι κατειλημμένη από θεότητες. Αν και μπορεί να αναδύεται από Θεούς ή Θεές, δεν τους παρέχει αποκλειστικότητα. Απονέμει εξαιρετικές ποιότητες σε άνδρες και γυναίκες.
Η Numen είναι η ουσία του άυλου πνεύματος του τόπου, η φορτισμένη αύρα των τόπων της δύναμης. Ο αστρολόγος-ποιητής Manilius, σύγκαιρος του Τάκητου, έγραψε ότι ο Ησίοδος τραγουδούσε για τους Θεούς του δάσους και για την Numina ιερά στις νύμφες. Ο διανοητής κλασσικών σπουδών H.J. Rose προτείνει ότι σίγουρα αναφέρεται στο γεγονός ότι οι άγριοι τόποι όπου οι Νύμφες και οι αντίστοιχοι Ιταλοί ακολούθοι τους κατοικούσαν καλύπτονταν από Numen. *(19)
Ο Πλούταρχος μας υποδεικνύει πως αυτοί οι τόποι με την υπερφυσική αυτή δύναμη ήταν άγρια μέρη μακριά από ανθρώπινη κατοίκηση όπου η φύση είναι ανενόχλητη, ήταν ζωτικής σημασίας για την βιωσιμότητα της υπόλοιπης Γης. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα του άλλου κόσμου. Ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος περιέγραψε ένα αρχαίο άλσος με βελανιδιές στον λόφο Aventine της πρωτεύουσας. Όταν κάποιος τον δει μπορεί αμέσως να πει ότι “αυτή η δύναμη υπάρχει εδώ”.Την άνοιξη, προσφορές έφταναν στην Γαία Θεά, Tellus Mater. Πιστευόταν πως χάριζε τεράστιες ποσότητες αυτής της ενέργειας για την γονιμότητα και τις αγροκαλλιέργειες, οπότε θεωρούνταν σοφό να την τιμούν με ευλαβικό τρόπο. Ο Rose σαφέστατα υποδεικνύει πως η Tellus δεν ήταν μια αφηρημένη ενσάρκωση του πλανήτη στον οποίο ζούμε, αλλά η ιδιοκτήτρια της υπερφυσικής ζωτικής ενέργειας που οι Λατίνοι χρειάζονταν για να είναι σε θέση να καλλιεργήσουν την Γη με επιτυχία. Συνθήκες είχαν υπογραφεί με ξένα έθνη στις οποίες αναφέρονταν πως οι Ιταλοί αξιωματούχοι πρώτα θα καθαίρονταν και θα ενεργοποιούνταν αγγίζοντας το φορτισμένο χώμα με την ενέργεια αυτή με τα χέρια τους. Έτσι η ιδέα της ζωντανής Γης αναγνωριζόταν και τιμούνταν από τους Ρωμαίους σε πολλές εκφάνσεις της ζωής τους, από την μυστηριώδη αίσθηση της φύσης ως την γεωργία και την πολιτική.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
Η γέννηση του Χριστιανισμού και η επικείμενη εξάπλωσή του στην Παλαιά Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο δια νόμου απο την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τις relegiones αλλοίωσε συλήβδην την θεώρηση του πνεύματος της Γαίας Μητέρας. Δημιούργησε ένα κύμα κριτικής σκέψης κάτω από το πρίσμα της χριστιανικής ηθικής εναντίον των παραδόσεων της Θεάς οι οποίες θεωρούνταν ιερές. Ακολουθώντας τον Ιουδαϊσμό από τον οποίο προήλθε επέλεξε τον διαχωρισμό ανάμεσα στην Δημιουργό και στο δημιούργημα. Όταν υπάρχει ένας τέτοιος διαχωρισμός αυτού του βεληνεκούς η συμμετοχή στην μυστηριακή κατάσταση και η υπερβατική μετάβαση στην επικοινωνία με την φύση ξεχνιούνται. Για τους φανατικούς Χριστιανούς πιστούς του Γιαχβέ των εβραίων, οι προχριστιανικοί ιεροί τόποι, τα μεγαλιθικά μνημεία, παρατηρητήρια αστρονομίας, μονήρης λίθοι – μενίρ κλπ. αλλά και τα κλασικά μνημεία των Ελλήνων που έπρεπε να καταστραφούν ολοσχερώς όπως κάνουν σήμερα οι φανατικοί τζιχαντιστές του ισλαμικού κράτους, φάνταζαν ως απομεινάρια μιας κοσμοθεωρίας αντίθετης και αργότερα ταξινομήθηκαν ως εστίες λατρείας και έργα του διαβόλου. Ιερά άλση κόπηκαν και παραδόθηκαν στην πυρά αλλά η ολοκληρωτική εξαφάνιση των ιερών τόπων και κατασκευών μεγαλιθικών μνημείων ήταν αδύνατη. Μια πιό “συνετή” στρατηγική εφαρμόστηκε – η κατάληψη των μνημείων, ναών, εορτών και παραδόσεων του αρχαίου κόσμου και η εισαγωγή τους στην χριστιανική ιδεοληψία. Αυτή ήταν η “ευφυής” φόρμα της πνευματικής κατάκτησης, στην οποία η ιερότητα των τόπων και των χρόνων διατηρήθηκε, ενώ τα αρχαία πνεύματα και θεότητες απορροφήθηκαν από την χριστιανική παράδοση. Οι αρχαίες ιεροπραξίες θεωρήθηκαν παγανιστικές εννοώντας τις προχριστιανικές θρησκείες λατρείας της φύσης, ενώ η πρακτική τους απαγορεύτηκε δια νόμου και ροπάλου αιματοκυλώντας την ανθρωπότητα με τα εγκλήματα των χριστιανών αυτοκρατόρων εκείνης της περιόδου ως την πρόσφατη Ιερά εξέταση που έριξε την επιστήμη στα Τάρταρα και την εξέλιξη του πολιτισμού στο επίπεδο της δουλείας. Έτσι η νέα θρησκεία εξαπλώθηκε και η σύνδεση με τις αρχαίες παραδόσεις σταδιακά εξαλείφθηκε.
Σε ένα από τα τελευταία έργα του Πλουτάρχου με τον τίτλο “Περί των Εκλελοιπότων Χρηστηρίων” υπάρχει μια ιστορία για ένα πλοίο που περνάει κοντά στους Παξούς. Όταν ξαφνικά ακινητοποιείται λόγω νηνεμίας μια μηστηριώδης φωνή ακούγεται να λέει: “Παν ο Μέγας τέθνηκε”. Ο Μέγας Θεός Πάνας Πέθανε. Ο Πλούταρχος αναφέρεται σε αυτό όταν παράλληλα στην Βρετανία οι Δρυϊδες έβλεπαν οιωνούς και διοσημίες συμπεριλαμβανομένου βίαιων ανέμων και αστραπών ενδεικνύοντας πως μία από τις μέγιστες ψυχές είχε χαθεί. Ο αφανισμός και η διάλυσή τους προάγουν καταιγίδες και θύελλες και συχνά κατακλύζουν τον αέρα με επιβλαβείς ποιότητες. *(20) Χωρίς την ανθρώπινη αμοιβαιότητα, το πνεύμα του τόπου υπάρχει σε μια υπολανθάνουσα κατάσταση ώσπου να αναγνωριστεί ξανά.
Έτσι ο ήλιος άρχισε να δύει στο συνειδητό διαδραστικό περιβάλλον της Θεάς. Αυτός ο σταδιακός χωρισμός, η αποκοπή από τα μυστήριά της, έθεσε την ανθρωπότητα σε μια διαφορετική τροχιά. Δεν ήταν πια “έξω” από τον Γήινο Χρόνο. Υπήρχε μια αίσθηση εγκλωβισμού ανάμεσα σε δύο χρόνους: την νοσταλγία του παρελθόντος και την υπόσχεση της μελλοντικής εξιλέωσης.
ΚΕΙΜΕΝΟ & ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΔΡΙΑΝΟΣ ΜΠΕΖΟΥΓΛΩΦ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: ΕΛΕΝΗ ΩΡΕΙΘΥΙΑ ΚΟΥΛΙΖΑΚΗ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
*(1) Gabon, Eleanor, “Sacred Places of India” Διάλεξη που παρουσιάστηκε στο Συμπόσιο “Spirit of Place” “Το Πνεύμα του Τόπου” Πανεπιστήμιο της California, Davis, Σεπτέμβριος 8/11/1988
*(2) Bateson, Gregory, “Mind and Nature” Dutton 1979
*(3) Mookerjee. Ajit, “Kali” Destiny Books 1988
*(4) Lorka, Federico Garcia, “The Duente: Theory and Divertissment” in Poetin New York, Grove Press, 1955
*(5) Kopp, J.A., “The Present Status of Scientific Research on Soil Radiations” Transactions of the Swiss Society of Science, 1970.
*(6) Eitel, Rev. E.J. Feng Shui, Cokaygne Press 1973
*(7) Πλούταρχος, “Περί Ίσιδος και Οσίριδος” Κάκτος Αρχαία Ελληνική Γραμματεία.
*(8) Stone, Merlin, “When God was a Woman,” Harcourt Brace Jovanovich, 1976.
*(9) Raymond E.A.E., “The Mythical Origin of the Egyptian Temple”, Manchester University Press, Barnes & Noble, New York, 1969.
*(10) Devereux, Paul et al “Communicating with the Living World of Gaia.” Destiny Books 1992.
*(11) Grossinger, Richard, ed. “Alchemy: pre-Egyptian Legacy, Millennial Promise in the Alchemical Tradition in the Late twentieth Century,” North Atlantic Books 1983.
*(12) Gimbutas, Marija, Devereux, Paul “Communicating with the Living World of Gaia.” Destiny Books 1992 Ch.1
*(13) Sperling, Harry, and Simon, Maurice, translators, The Zohar; Tol’Doth, Vol.2, Sonico Press, 1984.
*(14) Eliade, Mircea, “Cosmos and History”, Garland Publishing 1985.
*(15) Matt, Daniel. Απο την διάλεξη “The Shekinah” που παρουσιάστηκε στο συνέδριο “The Goddess and the Living Earth”, California, Institute of Integral Studies, San Francisco Απρίλιος 1988
*(16) Berman, Morris, “The Re-enchantment of the World” Bantam Books, 1984.
*(17) Kirk, G.S. and Raven, J.E. “Theogony” 116 “The Presocratic Philosophers, Cambridge University Press, 1960.
*(18) Kirk, G.S. and Raven, J.e., Theogony, 116 Prosocratic
*(19) Rose, H.J., “Religion in Greece and Rome”, Harper & Brothers 1959.
*(20) Πλούταρχος, “Περί των Εκλελοιπότων Χρηστηρίων”
Όλα τα κείμενα των Αρχαίων Ελλήνων Κλασσικών και Φιλοσόφων αναφέρονται στο κείμενο χωρίς παραπομπή εδώ.
