Ο Όμηρος μας εξιστορεί πως ο Οδυσσέας σταμάτησε στην Αμνισσό όπου βρίσκεται το σπήλαιο της Ειλειθυίας. Με αυτό το στοιχείο η αρχαιολογική σκαπάνη μπόρεσε να εντοπίσει το σπήλαιο αυτό, το οποίο είχε ιερή χρήση τουλάχιστον από την εποχή των Μινωιτών. Στην Κνωσσό εντοπίστηκε πινακίδα που καταγράφει την προσφορά ενός δοχείου μελιού στην Ελευθώ στην Αμνισό. Η Ελευθώ (?????, e-re-u-ti-ja) είναι γνωστός τύπος ονόματος που ταυτίζεται με την Ειλειθυία, την θεά των τοκετών.
Στην Κνωσσό υπάρχουν καταγεγραμμένα αφιερώματα σε πινακίδες για όλους τους θεούς και καταρρίπτονται οι ιδέες που είχαν κάποιοι κάποτε πως αυτή η πολυθεϊστική Θρησκεία των αρχαίων δεν ήταν γνωστή πριν τους αρχαϊκούς χρόνους. Η λατρεία των Ανέμων ήταν άλλη μία πτυχή άγνωστη για το ευρύ κοινό. (???????, a-ne-mo-i-je-re-ja, ????????, a-ne-mo,i-je-re-ja) Ανεμοϊέρεια & Ιέρεια των Ανέμων. Αλλά η πιο περίεργη λέξη η οποία είναι τίτλος θεότητας είναι η πασίγνωστη λέξη Πότνια (????, po-ti-ni-ja) και σημαίνει: η Κυρία, η Τιμημένη, η Σεβαστή. Αν συνδιάσουμε την λέξη αυτή με την Θεά Αθηνά (???????, a-ta-na-po-ti-ni-ja) με κάποιο τρόπο ηχεί στα αυτιά μας η Ομηρική χρήση της λέξης ως τίτλος για κάθε Θεά. Στις πινακίδες γραμμικών γραφών η λέξη απαντάται μόνη της ή σε συνδιασμό κάποιου τοπονύμιου όπου υπήρχε ιερό της Πότνιας αλλά και ως επίθετο Θεαινών.
Η “Πότνια του Λαβυρίνθου” (??????????, da-pu2-ri-to-jo,po-ti-ni-ja)
είναι σίγουρα η πιό επιβλητική αφιέρωση που προέρχεται από πινακίδες στην Κνωσσό. O Karl Kerenyi την ταυτίζει με την Περσεφόνη.
Η συνήθης άποψη στην σύγχρονη εποχή είναι πως κατά τους Κλασσικούς χρόνους στην Ελλάδα η θρησκεία είναι σε κάποιο βαθμό συνυφασμένη με δύο διακριτές λατρείες: η πρώτη ανήκει στους Ολύμπιους θεούς ή Ουράνιες θεότητες και η δεύτερη ανήκει στις Χθόνιες ή θεότητες της Γης οι οποίες κατοικούν στον κάτω κόσμο και κυριαρχούνται από μία θήλεια θεότητα γονιμότητας που κατά την εποχή των κλασσικών χρόνων τουλάχιστον οι Έλληνες αποκαλούσαν Δήμητρα (Γη Μήτηρ, Δη ή Δα Μήτηρ ανάλογα με την διάλεκτο του καθενός).
Γνωρίζουμε από πινακίδες της Μινωικής και της Μυκηναϊκής εποχής πως μία υπέρτατη Θήλεια θεότητα έπαιζε πρωταρχικό ρόλο στην Θρησκεία και οι Βέντρις και Τσάντγουικ συνέστησαν την ταύτιση αυτής της θεότητας με την Πότνια.
Το όνομα Δήμητρα βρέθηκε σε πινακίδα γραμμικής Β’ γραφής στην Πύλο. Επίσης υπάρχει ένα ισχυρό επιχείρημα ταύτισης της Δήμητρας με την Μεγάλη Μητέρα Θεά σε άλλη πινακίδα που βρέθηκε στην Πύλο το 1955,(???????, ma-te-re,te-i-ja) η οποία (πινακίδα) καταγράφει προσφορά ελαιολάδου στην Θεϊκή Μητέρα, ένας τίτλος που ηχεί ισχυρά την Μητέρα των Θεών. Είναι γενικώς παραδεκτό πως μιά τέτοια λατρεία υπήρχε στην Πύλο εκείνη την εποχή.
Η θεά Δήμητρα εμφανίζεται τρείς φορές σε πινακίδες γραμμικής Α, στην Κρήτη και στα Κύθηρα. Δύο από το Αρκαλοχώρι da-ma-te πινακίδες (AR Zf 1 & 2) και μία απο τα Κύθηρα (KY Za 2). Και οι τρείς είναι αφιερωμένες σε θρησκευτικές ιεροπραξίες. Μιά μικρή αλλά ειδοποιός διαφορά υπάρχει στις πινακίδες γραμμικής β παράδειγμα (ΡΥ Πύλος En 609) η λέξη ???, da-ma-te, προφανώς αναφέρεται σε οικείες. Όμως η Πότνια των Σιτηρών ??????, si-to-po-ti-ni-ja, θεωρείται ως βέβαιη αναφορά σε επίθετό της Δήμητρος κατά την Εποχή του Χαλκού.
Εδώ τίθετε το ερώτημα αν η Μητρώα λατρεία υπηρετείται στην Κρήτη για πανελλήνιους λόγους ή υπάρχει και τοπική παράδοση όπου επεισόδια της Μητρώας θεολογίας πραγματοποιοίουνται στην μεγαλόνησο … Είναι γνωστό οτι η τοπική παράδοση θέλει την Ρέα να διασώζει τον Δία σε άνδρο στην Κρήτη. Περαιτέρω, η Περσεφόνη φυλασσόταν σε άνδρο. Εκεί την θήλαζε η Δήμητρα και ο Άδης εμφανίστηκε από ένα χάσμα και την άρπαξε. Εκείνο που δεν ειναι γνωστό στο ευρή κοινό είναι πως η Κρήτη είναι ένα απ’τα μέρη όπου πραγματοποιείται η αρπαγή της Περσεφόνης σύμφωνα με την Ορφική παράδοση που μας παραδίδει ο Βακχυλίδης – πράγμα που πιστοποιεί ιερό Μυστηριακό χώρο.
«Ἡρπάσθαι δὲ τὴν Περσεφόνην φασὶν οἱ μὲν ἐκ Σικελίας, Β[ακχυλίδης] δὲ ἐκ Κρήτης, Ὀρφεὺς ἐκ τῶν περὶ τῶν ωκεανῶν τόπων, Φανόδημος δὲ ἀπὸ τῆς Ἀττικῆς», Βακχυλίδης, απ. 53, σχόλιο στο «ἥρπασε», Ἡσίοδος, Θεογονία, 914.
Μιά σειρά άλλων θεοτήτων αναγνωρίζεται στις πινακίδες αυτές. Ο Ζεύς και ο Ποσειδών φαίνεται να εμφανίζονται με το θηλυκό τους αντίστοιχο Διία (???, di-u-ja, ???, di-wi-ja) (Diwia) και Ποσιδαεία (?????, po-si-da-e-ja) (Posidaeia). Η Ιφιμέδεια (?????, i-pe-me-de-ja) η οποία στον Όμηρο είναι μιά μυστηριώδη μορφή ημίθεας φαίνεται στις πινακίδες να δέχεται Θεϊκές προσφορές.
Άλλη μία θεϊκή μορφή που δέχεται προσφορές και το όνομά της σημαίνει “τρείς φορές ήρωας” είναι αινιγματική. ΤΡΙΣΧΕΡΟΣ. Θεωρείτε πως πιστοποιεί και σχετίζεται με τον σεβασμό των νεκρών ( ?????, ti-ri-se-ro-e). Η Ερινύς, ένα εκδικητικό πνεύμα, αναφέρεται σε πινακίδα στην Κνωσσό (???, e-ri-nu, ????, e-ri-nu-we) αλλά πέρα από αυτό ακροβατούμε σε ένα βασίλειο αναπόδεικτων στοιχείων όπου δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι να μας κατευθύνει προς το παρόν, ή τουλάχιστον κάποιοι έχουν φροντίσει να φαίνεται έτσι μέχρι την τελική ανάγνωση της Γραμμικής Α που και αυτή είναι Ελληνική, γλώσσα των Μινυών – Δωριέων που απεγνωσμένα μάχονται να κρύψουν και αποτυχημένα να μεταχρονολογήσουν.
Οι θεοί ως σύνολο “Πάντες Θεοί” (?????, pa-si-te-o-i) αναφέρονται μόνο σε ένα σημείο στις πινακίδες της Πύλου, να αποδέχοντε προσφορές. Ενώ στις πινακίδες της Κνωσσού εμφανίζονται συνεχώς. Μερικές φορές υπάρχουν ζώα και έτσι μπορούμε να υποθέσουμε ιεροπραξίες θησειών. Για παράδειγμα, σε μία πινακίδα, ο Ποσειδών (????, po-se-da-o, ?????, po-se-da-wo-ne) λαμβάνει: έναν ταύρο, τέσσερα κριάρια, ποσότητα σιτηρών, κρασί, μέλι, είκοσι κεφάλια τυρί, αρωματισμένη αλοιφή και δύο προβιές προβάτων. Αυτό ακούγεται ως προμήθειες για ένα τελετουργικό εορταστικό γεύμα και μία ενδιαφέρουσα εικόνα τέτοιας ιεροπραξίας βλέπουμε στην ζωγραφισμένη σαρκοφάγο της Αγ. Τριάδος (κοντά στην Φαιστό). Οι πιό συνήθεις προσφορές όμως είναι αυτές του ελαιολάδου.
Μιά σειρά πινακίδων απο την Κνωσσό καταγράφουν λίστες ποσοτήτων οι οποίες στέλνονται σε ακαθόριστες θεότητες. Μια αντίστοιχη ομάδα πινακίδων βρέθηκε στην Πύλο το 1955 όταν ο Blengen αποκάλυψε τις αποθήκες ελαιολάδου στο πίσω μέρος του ανακτόρου. Εκεί βρέθηκαν μεγάλα δοχεία αποθήκευσης ελαιολάδου και μία ομάδα λογιστικών πινακίδων η οποία κατέγραφε την διανομή ελαιολάδου το οποίο στην πλειονότητά του ήταν αρωματισμένο. Οι παραλήπτες αυτών των ποσοτήτων αρωματισμένου ελαιόλαδου ήταν: η Πότνια, ο Ποσειδών και ο Άνακτας που σε αυτό το πλαίσιο ίσως ήταν θεός ή θεοποιημένος ήρωας νεκρός.
Από την ημέρα που ανακάλυψα, μας λέει ο Ventris, τα ονόματα τριών Ολύμπιων θεοτήτων σε πινακίδες στην Κνωσσό, μπορέσαμε να βρούμε τα ονόματα των περισσοτέρων θεοτήτων από το Ολύμπιο Πάνθεον στις πινακίδες. Οι αναγνωρισμένες θεότητες των Κλασσικών Χρόνων είναι: Ζεύς και Ήρα ήδη ως ζευγάρι, Ποσειδών, Ερμής, Ήφαιστος, Αθηνά, Άρτεμις. Ο Παια(f)ώον είναι μία πρωίμη μορφή του Παιάνα που αργότερα ταυτίστηκε με τον Απόλλων. Ο Ενυάλιος αντίστοιχα ταυτίζεται με τον Άρη. Αυτό που προκάλεσε δέος στην επιστημονική κοινότητα ήταν η αποκάλυψη του ονόματος του Διονύσου (????, di-wo-nu-so) στην γενική.
Ας μην ξεχνάμε πως το ό,τι δεν τα έχουμε βρεί όλα δεν σημαίνει πως δεν υπήρχαν. Η έρευνα συνεχίζεται …
Ευχαριστούμε τον Θεολόγο Κωνσταντίνο Κόττη και τον Αρχαιοαστρονόμο Αθανάσιο Φουρλή για τις υποδείξεις τους.
ΠΗΓΕΣ:
Όμηρος – Ιλιάς & Οδύσσεια
Αρχείο Πινακίδων Κνωσσού
Αρχείο Πινακίδων Πύλου
The Decipherment of Linear B – John Chadwick
Works – Michael Ventris
Βακχυλίδης – Άπαντα
Works – Karl Kerenyi
